ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΟΝ ΥΓΡΟΤΟΠΟ
Στις δυτικές ακτές του Θερμαϊκού κόλπου εκτείνεται ένας από τους πιο σημαντικούς υγρότοπους της Ελλάδας. Ξεκινώντας από την Θεσσαλονίκη και πηγαίνοντας δυτικά συναντάμε τη Λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου στις εκβολές του Γαλλικού ποταμού, το δέλτα Αξιού, τις εκβολές του Λουδία, το δέλτα του Αλιάκμονα και νοτιότερα την Αλυκή Κίτρους.
Η μεγάλη ποικιλία ειδών της χλωρίδας και της πανίδας καθώς και η παρουσία σπάνιων ειδών της ορνιθοπανίδας οδήγησε σε διεθνή αναγνώριση της αξίας του υγροτόπου. Η περιοχή είναι ένας από τους 11 υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας της Ελλάδας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ramsar. Είναι μία από τις Περιοχές Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας στην Ελλάδα , βάση της Οδηγίας 79/409 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης είναι υποψήφια για ένταξη στο Δίκτυο Ειδικών Ζωνών Διατήρησης “Φύση 2000” (NATURA 2000), Κοινοτική Οδηγία 92/43 για τη Διατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων καθώς και της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας.
Η σημερινή μορφή του υγροτόπου δημιουργήθηκε με την πάροδο αιώνων κάτω από τη συνεχή αλληλεπίδραση των φυσικών φαινομένων (ανάμιξη γλυκού και αλμυρού νερού, συσσώρευση των φερτών υλικών των ποταμών) και των ανθρωπογενών επεμβάσεων.
Η υγροτοπική περιοχή δεν είναι ομοιόμορφη σε όλη της την έκταση, αποτελείται από επιμέρους βιότοπους (ενδιαιτήματα) με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ο καθένας. Ρυθμιστικό ρόλο, σε αυτές τις περιοχές που βρίσκονται ανάμεσα στη ξηρά και τη θάλασσα, παίζει η παρουσία του νερού (επιφανειακό, υπόγειο, μόνιμο, εποχιακό) καθώς και η αλατότητά του. Τα στοιχεία αυτά επηρεάζουν την βλάστηση δημιουργώντας χαρακτηριστικές ενότητες. Έτσι έχουν δημιουργηθεί κοινωνίες με φυτά προσαρμοσμένα στην άμμο, φυτά ανθεκτικά στο αλάτι, θαμνώνες με αρμυρίκια, λειμώνες με βούρλα, καλαμώνες, υδρόφυτα και παραποτάμια δενδρώδης βλάστηση.
Περισσότερα από 500 είδη και υποείδη χλωρίδας υπάρχουν στην περιοχή δημιουργώντας πολυμορφία σε χρώματα κατά την διάρκεια του έτους. Ανάμεσα τους και είδη που ξεχωρίζουν για τη σπανιότητά τους, και η εξάπλωσή τους περιορίζεται ολοένα και περισσότερο εξαιτίας, κυρίως, των ανθρώπινων δραστηριοτήτων .
Η ποικιλομορφία των επιμέρους βιοτόπων προσφέρει τροφή και καταφύγιο σε μεγάλο αριθμό ειδών και ατόμων της πανίδας. Το χαρακτηριστικότερο και πιο εντυπωσιακό στοιχείο της πανίδας είναι τα πουλιά. Στον υγρότοπο έχουν παρατηρηθεί 215 είδη πουλιών, από τα οποία τα 39 περιλαμβάνονται σε διάφορες κατηγορίες κινδύνου του Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Ανάμεσά τους και είδη που κινδυνεύουν όπως ο αργυροπελεκάνος, η λεπτομύτα (παρατηρήθηκε έξι φορές από το 1918 !!!), η χουλιαρομύτα που φωλιάζει στον Αξιό, η χαλκόκοτα, ο ροδοπελεκάνος κ.α.
Πάνω από 1/3 των ειδών της ορνιθοπανίδας του υγροτόπου αναπαράγονται εδώ. Στο παρόχθιο δάσος του Αξιού υπάρχει μία από τις σημαντικότερες αποικίες στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Στα δένδρα της περιοχής φωλιάζουν κορμοράνοι, λευκοτσικνιάδες, κρυπτοτσιακνιάδες, νυκτοκόρακες, χουλιαρομύτες. Στην ευρύτερη περιοχή φωλιάζουν και τα τρωτά είδη, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο, πορφυροτσικνιάς, καλαμόκιρκος, καλαμοκανάς, αβοκέτα, νεροχελίδονο και ο μαυροκέφαλος γλάρος ή σκυλοκούταβος
Κατά την περίοδο της μετανάστευσης (άνοιξη και φθινόπωρο) χιλιάδες παρυδάτια πουλιά σταματούν για λίγες μέρες στον βιότοπο για να ξεκουραστούν. Ανάμεσά τους σκαλίδρες, μαχητές, τουρλίδες, λιμόζες αναζητούν τροφή στον υγρότοπο.
Τον χειμώνα που τα περισσότερα παρυδάτια πουλιά μεταναστεύουν νότια σε πιο ζεστές περιοχές, την περιοχή καταλαμβάνουν οι χειμερινοί επισκέπτες του υγροτόπου. Ανάμεσά τους κύκνοι, αργυροτσικνιάδες και χιλιάδες πάπιες.
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα στην περιοχή των δέλτα αλλά και στην ευρύτερη περιοχή παρατηρούνται τα περισσότερα αρπακτικά από κάθε άλλη εποχή. Τα διερχόμενα κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης χρησιμοποιούν τον υγρότοπο για τροφοληψία και αρκετά διαχειμάζουν. Για τροφοληψία, επίσης, επισκέπτονται τον υγρότοπο και αρπακτικά από τους γύρω ορεινούς όγκους. Στον υγρότοπο έχουν παρατηρηθεί 30 είδη αρπακτικών, ανάμεσά τους θαλασσαετός, ψαραετός, χρυσαετός, γερακίνες, αετογερακίνες, φιδαετοί και διάφορα είδη κίρκων και γερακιών.
Στον υγρότοπο έχουν καταγραφεί 17 είδη θηλαστικών, αριθμός αρκετά σημαντικός. Ανάμεσά τους η αγριόγατα, είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση (Κόκκινο Βιβλίο), βίδρα, τσακάλι, λύκος, ασβός, λαγόγυρος με τρωτούς πληθυσμούς. Στα θηλαστικά της περιοχής προστέθηκε ο μυοκάστορας, είδος από τη Νότιο Αμερική που εκτρεφόταν για την γούνα του. Άτομα μυοκάστορα, που ξέφυγαν από εκτροφεία, βρήκαν κατάλληλες συνθήκες στον υγρότοπο, όπου ζουν και αναπαράγονται ελεύθερα πλέον.
Η διαφορά αλατότητας των νερών, δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την ιχθυοπανίδα. Υπάρχουν ψάρια γλυκού νερού (ποτάμια), αλμυρού νερού (θάλασσα) και υφάλμυρου νερού (δέλτα, λιμνοθάλασσες). Πρέπει να αναφερθεί εδώ και η ζώνη των οστρακοκαλλιεργειών που έχει δημιουργηθεί στη θάλασσα. Το 80% των μυδιών της Ελλάδας παράγονται στην ευρύτερη περιοχή του Θερμαϊκού.
Στον υγρότοπο δεν έχει γίνει πλήρης καταγραφή των αμφιβίων και των ερπετών που συναντώνται. Έχουν εντοπιστεί 7 είδη αμφίβιων και 17 είδη ερπετών (φίδια, χελώνες της ξηράς και του νερού, σαύρες).
Η παρουσία του ανθρώπου στον υγρότοπο, διαμέσου των αιώνων, διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή του μορφή (εκτροπές, αποστραγγίσεις, εκχερσώσεις). Με όλα αυτά τα έργα ο υγρότοπος στερήθηκε το 70% περίπου από το ζωτικό του χώρο μέσα στον 20ο αιώνα. Οι κυριότερες ανθρώπινες δραστηριότητες, στην ευρύτερη περιοχή, είναι η γεωργία (κυρίως ορυζώνες), η κτηνοτροφία, η αλιεία, η οστρακοκαλλιέργεια, η παραγωγή αλατιού στην Αλυκή Κίτρους, η βιομηχανική (ΒΙΠΕ Θεσσαλονίκης) και η τουριστική (κυρίως στην περιοχή της Πιερίας). Οι ορυζώνες βέβαια καθώς και τα αρδευτικά κανάλια αποτελούν τεχνητούς βιότοπους σημαντικούς για την ορνιθοπανίδα, καθώς υποκαθιστούν εν μέρη τα αποξηραθέντα έλη.
Το σύνολο σχεδόν των προβλημάτων του υγροτόπου προέρχεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Σε παλαιότερες εποχές η σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον στον υγρότοπο ήταν περισσότερο αρμονική. Τελευταία, με τις όλο και πιο έντονες οικονομικές δραστηριότητες, η σχέση αυτή διαταράσσεται σταδιακά σε βάρος του υγρότοπου.
Η μη ορθολογική χρήση του νερού, η ολοένα αυξανόμενη χρήση λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων, η υπερβόσκηση, η αυθαίρετη δόμηση είναι σημαντικά προβλήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν στο μέλλον.
Βέβαια οι ανθρώπινες δραστηριότητες δεν είναι μόνο αρνητικές, ούτε και πρέπει να δημιουργηθεί το αίσθημα της απαισιοδοξίας για το μέλλον του υγροτόπου.
Τις δύο τελευταίες, κυρίως, δεκαετίες μη κυβερνητικές περιβαλλοντικές οργανώσεις (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, WWF) εθνικής και διεθνούς εμβέλειας, αλλά και μικρότερες ομάδες του τοπικού πληθυσμού ασχολήθηκαν με τον υγρότοπο και την προστασία του.
Η μεγάλη οικολογική αξία του υγροτόπου αναγνωρίστηκε και καταγράφηκαν τα κυριότερα προβλήματα και απειλές. Τα αρμόδια Υπουργεία ΠΕΧΩΔΕ και Γεωργίας δίνουν πλέον μεγαλύτερο βάρος στην προστασία του υγροτόπου και την αειφορική διαχείριση του, μέσω Κοινοτικών και Εθνικών προγραμμάτων και χρηματοδοτήσεων.
Άλλωστε η προστασία και ανάδειξη των σημαντικών αυτών περιοχών δεν πρέπει και δεν μπορεί να είναι υπόθεση λίγων ρομαντικών, αλλά όλων μας.
Προγραμματική Σύμβαση Δέλτα Αξιού - Αλιάκμονα
